حس آشنايي است! احساس خارش و سوزشي در لب خود مي‌كنيد، بدون اينكه چيزي ديده شود. مطمئن هستيد كه در يكي دو روز آينده تاول‌هاي ريز قرمزي در گوشه لب شما ديده مي‌شود. يك تب‌خال ديگر در يك روز نامناسب! براي مثال در روز عروسي‌تان! و هيچ راهي هم براي از بين بردن آن وجود ندارد. چه بايد كرد؟

تب‌خال ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس(Herpes Simplex Virus) است و می‌تواند به سایر نقاط بدن یا سایر افراد سرایت کند. هم‌چنین می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد، اما تب‌خال را می‌توان درمان کرد. این عفونت در وهله اول به صورت یک نوع زخم صورت است که روى لب‌ها یا پوست صورت، نزدیک منطقه دهان اتفاق می‌افتد و به همین دلیل ظاهرى ناخوشایند را براى فرد مبتلا پدید می‌آورد.
بیماری تب‌خال، زخم شایعی است که به علت ویروس‌هایی از خانواده هرپس‌ها به وجود می‌آید و احتمال دارد افراد چندین بار این بیماری را در زندگی خود تجربه کنند. اگر چه تب‌خال اغلب در گوشه و کنار لب‌ها در محل جدایی بافت پوست صورت و لب‌ها به وجود می‌آید، اما تب‌خال تناسلی نیز در بعضی افراد شایع است.
تب‌خال، برجستگی‌هایی قرمزرنگ یا تاول‌هایی ارغوانی‌رنگ است که معمولاً روی لب‌ها یا اطراف دهان بروز می‌کند.
اگر علائم شما شدید است و دچار سوزش و خارش لب و تحریک دهان، درد در اطراف دهان، یا تاول‌های کوچک روی دهان که می‌ترکند هستید، استفاده از داروهایی مانند رنگ یدوکسوریدین یا داروی ضد ویروسی آسیکلوویر می‌تواند به شما تسکین دهد.
تب‌خال ممکن است برای مدت‌های طولانی پنهان باقی بماند و برخی افراد ممکن است در اولین سرایت ویروس بیماری، علائمی نشان ندهند.
این بیماری به طور معمول لب‌ها و ناحیه دهان و به ندرت نواحی چون قرنیه و ناحیه تناسلی را گرفتار می‌کند. پیش از ایجاد عفونت تب‌خال، ویروس تا ماه‌ها و یا سال‌ها در آن‌جا باقی می‌ماند و بدن شما پاد‌تن‌هایی را علیه ویروس می‌سازد که به کنترل آن می‌انجامد، مگر اینکه عواملی موجب شوند خطر بروز آن افزایش یابد.
وجود یک بیماری که مقاومت بدن شما را کاهش دهد، حتی سرماخوردگی و یا ناراحتی خفیف گوارشی یا تب به هر علت، دوره قاعدگی و بسیاری موارد این‌چنینی، می‌تواند عوامل افزایش‌دهنده خطر محسوب شود. مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و در کودکان، وجود اگزما می‌تواند جزو این دسته قرار بگیرد.

علائم
در مرحله اول یک تاول کوچک و دردناک پر از مایع، روى یک نقطه سرخ و دردناک پوست بروز می‌کند که معمولاً روى لب‌ها و نواحى داخلى دهان است.
سپس درد شدید و احساس مورمور شدن به سراغ بیمار می‌آید که اغلب یکى دو روز قبل یا بعد از بروز تاول‌هاست که این علامت بسیار مهمی ‌است؛ به خصوص احساس مورمور شدن و درد خفیف، از علائم اولیه تب‌خال است که می‌تواند به عنوان یک زنگ خطر محسوب شود.
اگر شخصى در این مرحله متوجه عفونت تب‌خال شود، با استفاده از اقدامات پیشگیرانه که در ادامه در مورد آن‌ها صحبت می‌شود، می‌تواند جلوى تب‌خال را بگیرد. در هر صورت پس از تشکیل تاول‌ها، سیر بیمارى ادامه می‌یابد و تاول‌ها نهایتاً می‌ترکند و از آن‌ها خونابه خارج می‌شود و سپس یک زخم قهوه‌اى‌رنگ با ظاهرى ناخوشایند تشکیل می‌شود.
معمولاً ۷ تا ۱۰ روز طول مى‌کشد تا تب‌خال برطرف شود. تب‌خال معمولاً روى لب‌ها ظاهر مى‌شود، اما گاهى روى سوراخ‌هاى بینى، چانه یا انگشتان دست هم دیده مى‌شود و گرچه غیرمعمول است، اما ممکن است تب‌خال در داخل دهان هم بروز کند، اما تنها بر روى لثه‌ها یا کام (سقف دهان) قرار دارد، مي‌باشد.
اگر زخمى روى بافت‌هاى نرم درون دهانتان ظاهر شود، ممکن است آفت باشد؛ ولى مطمئناً تب‌خال نیست.
علائم تب‌خال ممکن است تا حداکثر ۲۰ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر نشود و معمولاً ۷ تا ۱۰ روز طول مى‌کشد. تاول‌ها شکل مى‌گیرند، مى‌ترکند و ترشح مى‌کنند. سپس کبره زردرنگى تشکیل مى‌شود و نهایتاً با ریختن آن پوست صورتى رنگى در زیر ظاهر مى‌شود و تب‌خال بدون گذاشتن جا بهبود مى‌یابد.

عوارض
تب‌خال مسرى است. ویروس تب‌خال مى‌تواند از طریق پوست با پوست از شخصى به شخص دیگر منتقل شود.
ویروس «هرپس سیمپلکس» مى‌تواند حتى زمانى که تاول‌ها ظاهر نشده‌اند، مسرى باشد؛ اما بیشترین خطر عفونت در زمانى است که تاول‌ها ظاهر مى‌شوند تا زمانى که آن‌ها کاملاً خشک مى‌شوند و کبره مى‌بندند.
اگر به تب‌خال مبتلا هستید، از تماس با نوزادان، افراد مبتلا به اگزما (التهاب پوستى ناشى از آلرژى) یا افراد دچار اختلال دستگاه ایمنى مثل مبتلایان به سرطان، ایدز یا گیرنده پیوند عضو خوددارى کنید. عفونت تب‌خالى چشم که باعث ایجاد جوشگاه بر روى قرنیه مى‌شود، یکى از علل مهم کورى است. این عارضه به مداخله فورى پزشکى نياز دارد.

پیش‌گیری
افرادی که به علل اکتسابی یا ارثی از سیستم ایمنی ضعیف‌تری برخوردارند، دچار تب‌خال در دهان، حلق و کام مي‌شوند. رعایت چند نکته در درمان شایع‌ترین نوع تب‌خال، یعنی تب‌خال ناحیه اطراف لب‌ها که اغلب هنگام بیماری یا اضطراب بروز می‌کند، مؤثر است. در این حالت مسواکی نو برای شستشوی دندان‌ها انتخاب کنید و بعد از بهبود بیماری حتماً آن را دور بیندازید.
از تماس با ترشحات بزاقی یا بوسیدن فردی که تب‌خال‌زده، خودداری کنید تا شما هم تب‌خال نزنید. هم‌چنین مسواک خود را در جای خشک نگهداری کنید و هنگام استفاده از آن، از تماس لبه خمیر دندان با مسواک خودداری کنید.
ورزش، تمدد اعصاب و دورکردن افکار منفی و کاهش فشار عصبی و استرس در درمان و پیش‌گیری از تب‌خال مؤثرند.
ضمن اینکه بازگشت مکرر تب‌خال در اغلب افراد، نشانه کمبود گروهی از ریزمغذی‌ها مانند آهن و گروه ویتامین «ب» است که می‌توان با تأمین آن‌ها، بازگشت تب‌خال را در این افراد متوقف کرد.
مرحله اول بروز تب‌خال به صورت علائم موضعی مانند گزگز، سوزش و خارش است و چنان‌چه این علائم پیدا شود، بروز تبخال قابل پیش‌گیری نیست. اگر کسى براى اولین بار با این ویروس تماس داشته باشد، پس از بروز عفونت تب‌خال در ناحیه دهان، ویروس مربوطه به عمق بدن می‌رود و خود را مخفى می‌کند. بعد از سال‌ها و یا حتى در مدتی کمتر، احتمال دارد دوباره ویروس شعله‌ور و دردسرزا شود. اینکه چه شرایطى سبب می‌شود ویروس خفته دوباره بیدار شود، مقوله‌اى است که جا براى بحث بسیار دارد؛ اما به طور خلاصه شرایطى هم‌چون تب، آنفلوآنزا، سرماخوردگى، فشارهاى روحى و روانى، صدمات به لب و یا جراحى‌هاى روى نواحى دهان و لب از جمله این موارد هستند. از این رو روش برخورد با تب‌خال، مهم‌ترین اصلى است که در مواجهه با این بیمارى باید آموخت تا از عوارض آن در امان ماند.
هوای سرد، آفتاب داغ و تضعیف دستگاه ایمنی، ممکن است به بروز مکرر تب‌خال در فرد منجر شود. برای پیش‌گیری از انتشار تب‌خال به سایر مناطق بدن و یا انتقال به اشخاص دیگر، روش‌های زیر بسیار مفید خواهد بود:
ـ از تماس پوستی و یا بوسیدن دیگران در زمان بروز تاول‌ها بپرهیزید.
ـ ویروس از راه ترشح تاول‌ها به سرعت گسترش می‌یابد.
ـ وسایل شخصی‌تان را با دیگران مشترک نکنید. ظروف غذاخوری، حوله‌ها و سایر وسایل می‌توانند ویروس را در زمان بروز تاول‌ها گسترش دهند.
ـ دست‌هایتان را همواره تمیز نگه دارید. وقتی تب‌خال زده‌اید، دست‌ها را به دقت قبل از تماس با افراد دیگر بشویید. در هنگام تماس با سایر نقاط بدن دقت کنید.
ـ چشم‌ها و آلت تناسلی مناطقی هستند که مستعد پذیرش و گسترش ویروس می‌باشند. از عوامل خطرساز بپرهیزید. از موقعیت‌هایی که باعث بروز تب‌خال می‌شوند، دوری کنید؛ مانند قرار گرفتن به مدت طولانی در معرض آفتاب.
ـ از ضد آفتاب استفاده کنید. به لب‌ها و صورت قبل از قرار گرفتن در معرض آفتاب، چه تابستان و چه زمستان، ضد آفتاب بزنید، تا دچار تب‌خال نشوید.

مراقبت شخصى
تب‌خال معمولاً بدون درمان ناپدید مى‌شود. در طول مدتى که تب‌خال وجود دارد، با رعایت نکات زیر مى‌توانید از ناراحتى رهایى یابید:
* استفاده از کرم‌ها: کرم‌هاى معمولى که بدون نسخه پزشک به فروش مى‌رسند، ممکن است راحتى شما را فراهم کنند، اما انتظار نداشته باشید که بهبودى را تسریع کنند.
* استفاده از مسکن‌ها: از جمله آسپیرین، استامینوفن و ایبوپروفن براى تخفیف درد. به کودکان هیچ‌گاه آسپیرین ندهید. آسپیرین مى‌تواند یک عارضه نادر و بالقوه کشنده را به نام نشانگان “راى” در کودک ایجاد کند.
* از گرما یا سرما بپرهيزيد.
* اجازه بهبود به ضایعه بدهید. از فشار دادن، کندن یا سوراخ کردن تاول‌ها نيز بپرهیزید.

پیش‌گیری از تب‌خال در کودکان
عوامل معینی ممکن است کودکان را به تب‌خال حساس‌تر کنند؛ از جمله استرس و قرار گرفتن زیاد در معرض نور آفتاب.
اگر سیستم ایمنی کودک شما به علت بیماری یا عارضه دیگری ضعیف شده‌ باشد، با احتمال بیشتری ممکن است به تب‌خال مبتلا شود. شما می‌توانید با فراهم آوردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و خواب کافی برای کودک‌تان، از بروز تب‌خال در او پیش‌گیری کنید.
اگر کودک‌تان به تب‌خال زدن گرايش دارد، قبل از خارج شدن از خانه، به پوستش کرم ضد آفتاب بزنید تا احتمال ابتلا به تب‌خال کاهش یابد.

درمان
1. برای درمان تب‌خال، مصرف لبنیات و سیب‌زمینی به دلیل دارا بودن لیزین باید افزایش یابد و از خوردن شکلات، کاکائو، غلات، بادام‌زمینی و ژله خودداری کنید.
2. کمپرس یخ می‌تواند به کاهش التهاب و ورم تب‌خال کمک کند، اما قرار گرفتن در معرض باد و آفتاب بهبودی تب‌خال را به تأخیر می‌اندازد.
3. استفاده از کرم ضد ویروس آسیکلوویر و قرار دادن لایه نازکی از آن با استفاده از گوش پاک‌کن بر روی تب‌خال، هر شش ساعت، دوره تب‌خال را کوتاه نمی‌کند، اما ریزش ویروس را از روی زخم افزایش می‌دهد، بنابراین در بهبود آن مؤثر است.
4. پزشکان اغلب برای خشک نمودن تب‌خال ژل “بنزوئیل پروکسید” را نیز تجویز می‌کنند که می‌توان روزی سه بار از آن استفاده کرد.
5. با اینکه تأثیر روش‌هایی مانند کمپرس سرد، مثلاً قرار دادن یک تکه یخ در حدود یک ساعت روی محل تب‌خال و یا مالیدن نمک به ضایعه از نظر علمی ثابت نشده است، ولی تجربه نشان داده که در بعضی بیماران مفید است.
6. در مدت عفونت از غذاهاى مایع و ولرم استفاده کنید تا لب‌ها و نواحى مبتلا تحریک نشوند و زخم انتشار پیدا نکند.
7. سطح لب‌ها را با کرم‌هاى مخصوص که معمولاً کرم ویتامینه A است، مرطوب و نرم نگه دارید تا لب‌ها دچار خشکى نشوند و تب‌خال، عفونى نشود.
8. در صورت به کار بردن همه این اقدامات، اگر احساس کردید بهبودى حاصل نمی‌شود، سریعاً به یک پزشک متخصص دهان و دندان یا یک دندانپزشک برای معالجه خودتان مراجعه کنید تا از وى کمک بگيريد.
9. مراقبت نکردن و دستکاری کردن زخم ممکن است به ایجاد عفونت ثانویه منجر شود.

تبخال‌هاى خطرناک
بعضى مواقع به دلیل بى‌اعتنایى بیمار، تبخال گسترش می‌یابد و عفونت شدید به آن اضافه می‌شود. در این موارد زخم‌هاى تبخالى علاوه بر اینکه تمام نواحى لب را می‌گیرند، به داخل دهان هم سرایت می‌کنند. در این موارد، التهاب لثه‌ها از وخیم‌ترین وقایعى است که خود را نشان می‌دهد. تمام لثه‌ها خصوصاً نواحى داخلى لثه‌ها ورم می‌کنند و حالت آبسه دهانى به خود می‌گیرند و بیمار قادر نیست که حتى لقمه‌اى غذا بخورد. شرایط بیمار روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود و باید سریعاً اقدامات درمانى در مورد وى انجام شود.

منابع:
http://fa.parsiteb.com
http://iec.behdasht.gov.ir