هر تپش قلب فرياديست از گذشتن و هر نفس گاميست به سوی مقصد.
قافله ی عمر در حرکت است و آنچه در جاده ی زندگی می ماند، ايمان است و عبادت و ايثار.
آنانی که ديروز از اين جاده گذشتند، ضربان قلب خويش را می شنيدند، گام هايشان را می شمردند؛ با هر تپش ذکری و با هر گامی، تفکری در هستی که “مِن أين و الی أين؟ “
همسفر! امروز من و تو مسافر همين جاده ايم، جاده ای که قبل از من و تو مسافران قبیله ی آفتاب از آن گذشتند. آنانی که از کثرت به وحدت رسيدند. چون آنچه از دنيا برداشته بودند يکی بود و آنچه می خواستند يکی.
تپش قلبمان را گوش کنيم، قدم جا پای مسافران ديروز بگذاريم…

عرفا بيت الله الحرام را بيت ظاهرى و آشكار خدا در زمين دانسته و قلب انسان وارسته و ولىّ الله را بيت باطنى مى دانند. اگر محوّطه كعبه حَرَم است قلب آدمى نيز حرم است اين مطلب متّخذ از روايتى است كه مى فرمايد: «القَلْبُ حَرَمُ اللهِ فَلا تُسْكِنْ فِي حَرَمِ الله غيَرَ الله»؛ (5) «قلب حرم خداست و در حرم خدا غير او را جاى نده»
دل سراى توست پاكش دارم از آلودگى كاندرين ويرانه مهمانى ندانم كيستى

دلم خلوت سراى اوست غيرى درنمى گنجد كاندرين ويرانه مهمانى ندانم كيستى

هر دل سوزان هزاران راه دارد سوى تو اين همه ره را تو پايانى ندانم كيستى

صائب تبريزى

* * *

دلم خلوت سراى اوست غيرى در نمى گنجد كه غير او نمى زييد درين خلوتسراى دل مولوى نيز مى گويد:

هر روز به گداى شه دلدار درآيى جان را و جهان را شكفايى و فزايى

يا رب چه خجسته است ملاقات جمالت آن لحظه كه چون بدر برين صدر برآيى

محى الدّين عربى مى گويد:

«اگر مردم به طواف خانه ظاهرى طواف مى كنند، خواطر الهى نيز به اطراف قلب عارف طواف مى كنند.»

در مقايسه دو بيت «ظاهرى» و «باطنى» گفته مى شود: بيت باطنى (دل) و سيعتر از بيت ظاهرى است؛ زيرا اين خانه وسعت گنجايش حضرت ربوبى را ندارد اما دل انسان وارسته دارد. اين مطلب با توجّه به آيه اى از قرآن كريم و روايات موجود در اين زمينه بيان شده است. قرآن كريم مى فرمايد.

«وَاعْلَمُوا اِنَّ اللهَ يَحُولُ بَينَ المَرءِ وَقَلْبِه»؛ (6) «بدانيد كه خدا بين انسان و قلبش در آمد و شد است.»

در روايتى نيز آمده است: «لا يَسَعُني اَرْضِي وَلا سَمائي و لَكِنْ يَسَعُني قَلْبُ عَبْدِي المُؤمِن.»؛ (7) «زمين و آسمانم گنجايش مرا ندارند ولى قلب بنده مؤمن من دارد.»

محى الدّين در اين خصوص كلامى از «بايزيد» آورده، سپس نظر خود را چنين بيان مى كند.

«ابو يزيد در مقام قلب مى گويد: اگر عرش الهى و هر آنچه در آن است صد هزار هزار (صد ميليون) بار در زاويه اى از زواياى قلب عارف قرار گيرد، عارف آن را احساس نخواهد كرد.(8) و اين مطلب بيان مضمون روايت ديگرى است كه مى گويد: «قَلْبُ المُؤمِن عَرشُ الرَّحمن»؛ (9) «قلب مؤمن عرش خداوند رحمان است.»

محى الدّين عربى مى گويد: چون حج معناى قصد است و حاجى در همه اعمال خود قصد تقرّب به خدا را دارد، پس حج در واقع تكرار مدام قصد حاجّى در ايّام حج است قلب مؤمن هم كه متذكّر اسماء الهى مى شود و آنها را در خود حاضر مى سازد و در آن حال مخصوص، اسمهاى الهى را تكرار مى كند، اين اسمها قلب را طواف مى كنند. همانگونه كه جن و انس و ملك خانه كعبه را طواف مى كنند. اسمهاى الهى نيز خانه دل را كه خانه خداست طواف مى كنند.

با توجّه به اين مطالب است كه بعضى از عرفا گاهى حرفهايى زده اند كه تحمّلش براى اهل ظاهر مشكل بوده ولى براى اهل معنا قابل درك و تحمّل بوده است. مانند مطلبى كه عطّار در كتاب «تذكرة الاوليا» از عارفى نقل مى كند كه روزى شخصى خرج سفر مهيا كرده، عزم زيارت خانه خدا نمود. در راه به عارفى رسيد و او از وى پرسيد كه كجامى روى؛ گفت: خرج سفر فراهم ساخته و عازم زيارت خانه خدا هستم. عارف گفت: پولهايت رابه من ده، او پولها را داد. سپس عارف گفت: اكنون هفت بار به دور من طواف كن كه حجّت مقبول است.

البته غرض عطّار از ذكر چنين مطلبى اين نيست كه او راه حج را بر مردم ببندد و مردم را به سوى عرفا گسيل دارد بلكه منظور كشف يك حقيقت است و آن اين كه خانه حقيقى خدا دل مؤمن است و نبايد از آباد كردن اين دل غافل ماند كه فهم عظمت خانه كعبه در گرو فهم عظمت اين خانه است و خدا هميشه در اين خانه است كه «أَنَا عِنْدَ مُنْكَسِرَةِ قُلُوبِهِم.»

خداوند نزد دلهاى شكسته است. پس ما قبل از تشرّف به آن خانه، بايد اين خانه را تطهير كنيم و به قول ملاى رومى:
اى قوم به حج رفته كجاييد كجاييد معشوق همينجاست بياييد بياييد

معشوق تو همسايه و ديوار بديوار در باديه سرگشته شما در چه هواييد

گر صورت بى صورت معشوق ببينيد هم خواجه و هم خانه و هم كعبه شماييد

ده بار از آن راه بدان خانه برفتيد يكبار از اين خانه برين بام برآييد

آن خانه لطيفست نشانهاش بگفتيد از خواجه آن خانه نشانى بنماييد

يك دسته گل كو اگر آن باغ بديديت يك گوهر جان كو اگر از بحر خداييد

با اين همه آن رنج شما گنج شما باد افسوس كه بر گنج شما پرده شماييد

منظور از اين مطالب، آگاه ساختن مردم از مقام خود و مقام و منزلت جايى است كه انسان قصد زيارت آن را دارد تا با اين خود آگاهى و معرفت الهى، آدمى بتواند حج واقعى به جا آورد؛
به عبارت ديگر انسان به همراه مقام انسانيش به پيشگاه حضرت ربوبى حاضر شود و چون انسانيّت انسان به قلب اوست، لذا تنها در زمانى به چنين توفيقى نايل مى آيد كه به عظمت قلب تا حدودى واقف شود.

يكى از مقامات عظماى قلب، بيت الله بودن قلب است. انسان روشن دل مى داند كه به همراه خانه خدا به زيارت خانه خدا مى رود. خدا خانه اى در درون دارد و خانه اى در برون. اگر ما ميهمان خداييم، خدا هم ميهمان ماست.
زين حكايت كرد آن ختم رُسُل از مليك لا يزال و لم يزل

كه نگنجيدم در افلاك و خلا در عقول و در نفوس با عُلا

در دل مؤمن بگنجيدم چو ضيف بى زچون و بى چگونه بى زكيف

بى چنين آيينه از خوبى من برنتابد نه زمين و نه زمن

بر دوكَوْن اسب ترحّم تا ختم بس عريض آيينه اى برساختم

هر دمى زين آينه پنجاه عُرس بشنو آيينه ولى شرحش مپرس

هدف اين است كه اگر صورت صورت انسانى است قلب هم قلب انسانى باشد، بر خلاف آنهايى كه به فرموده على ـ عليه السلام ـ صورتشان صورت انسانى ولى سيرتشان سيرت حيوانى است؛ «الصُّوْرَةُ صُوْرَةُ اِنْسَان وَالْقَلْبُ قَلْبُ حَيْوان.»

اين حقيقت در بيان حضرت سجّاد ـ عليه السلام ـ با زهرى به گونه ديگر آمده است؛ زهرى به امام زين العابدين ـ ع ـ عرض كرد: «ما اكثر الحجيج» «چقدر حاجى فراوان است!» امام فرمود: «ما اكْثَرَ الضَّجيج و اَقَلَّ الحَجِيْج» (10) «چقدر ضجّه كننده زياد است و حاجّى اندك. آنگاه امام ـ ع ـ تصرّفى در ديده وى كرد و چشم برزخى او باز شد و پرده هاى ماديّت كنار رفت و ديد كه عده اى به شكل انسان و عده زيادى به شكل حيوانات گوناگون هستند.

آن حاجيى كه دلش زنده و خداى خود را بنده بوده است صورتاً و سيرتاً انسان است. او به همراه خانه خدا به زيارت خانه خدا آمده است. سفر او به قول حكما و عرفا؛ «سفر فى الحقّ بالحق» است. چه بسا كه ظاهراً به ديدن خانه خدا رفته و لى باطناً خانه خدا به ديدن وى آمده باشد. امّا ديدن چنين چيزى براى همگان ميّسر نيست مگر قليلى از اولو الألباب.

عطار نيشابورى در خصوص «رابعه عدويه» چنين ماجرايى را نقل مى كند:

«نقل است ابراهيم ادهم ـ رضى الله عنه ـ چهارده سال تمام سلوك كرد تا به كعبه شد، از آنك در هر مصلايى جايى دو ركعت مى گزارد تا آخر بدانجا رسيد خانه نديد، گفت: آه چه حادثه اى است؟! مگر چشم مرا خللى رسيده است. هاتفى آواز داد كه چشم تو را هيچ خلل نيست امّا كعبه به استقبال ضعيفه اى شده است كه روى بدينجا دارد. ابراهيم را غيرت بشوريد گفت: آيا اين كيست؟! بدويد رابعه را ديد كه مى آيد و كعبه با جاى خويش شد.

چون ابراهيم آن بديد، گفت: اى رابعه، اين چه شور و كار و بار است كه در جهان افكنده اى؟! گفت: شور، من در جهان نه افكنده ام، تو شور در جهان افكنده اى كه چهارده سال درنگ كرده اى تا به خانه رسيده اى. گفت: آرى چهارده سال در نماز باديه قطع كرده ام. گفت: تو در نماز قطع كرده اى و من در نياز. رفت و حج بگزارد و زار بگريست، گفت: اى بار خداى، تو هم بر حج وعده نيكو داده اى و هم بر مصيبت اكنون اگر حج پذيرفته اى ثواب حجّم گو اگر نپذيرفته اى اين بزرگ مصيبتى است ثواب مصيبتم گو. پس بازگشت و به بصره باز آمد و به عبادت مشغول شد تا ديگر سال.»

مولوى نيز شعرى دارد كه بيانگر اين حقيقت است او مى گويد: آنكه به مكه مى روند نيز مديون لطف الهى اند. او «تن ادمى» رابه «مشك»، «معنويت حج» رابه «آب» و «خدا» رابه «سقا» تشبيه كرده است. مى گويد: اگر خواجه سقا جَهد سقايى نكند، هيچ گاه پُر از آب نمى شود. ليكن گاه آب را به مشك مى رساند و گاه مشك را به آب.
اين مشك به خود چون رود و آب كشاند تا خواجه سقّا نكند جهد سقايى

آن نيستى اى خواجه كه كعبه به تو آيد گويد بر ما آى اگر حاجّى مايى

اين كعبه نه جا دارد و نه گنجد در جا مى گويد العزّة والحسن رداى

هين غرقه عزّت شو و فانى ردا شو تا جان دهدت چونكه ببيند كه فنايى

ماه ذی الحجه از ماه های مقدس و شریف در نزد مسلمانان است. وقتی این ماه فرا می رسید مسلمانان اهتمام ویژه ای به عبادت داشتند به خصوص در دهه اول ماه ذی الحجه که در احادیث پیامبر(ص) بر فضیلت آن تاکید شده است. چنان که رسول ا… در حدیثی می فرمایند: «عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی محبوب تر از دهه اول ذی الحجه نیست.». در بعضى از روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است (تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 419) و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
برای این که بتوانیم بهره ای از این ایام عزیز ببریم به ذکر اعمال آن می پردازیم.
دهه اول این ماه ” ایام معلومات” نام دارد که در قرآن کریم ذکر آن شده است. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی نزد حق تعالی محبوب تر از این دهه نیست. برای این دهه اعمالی ذکر شده است:
۱- روزه گرفتن ۹ روز اول این دهه که ثواب روزه تمام عمر را دارد.
۲- در تمام شبهای این دهه، ما بین نماز مغرب و عشاء دو رکعت نماز خوانده شود که در هر رکعت بعد از حمد یک بار آیه ” وَ واعَدنا مُوسی ثَلاثینَ لَیلَةً وَ اَتمَمناها بِعَشرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ اَربَعینَ لَیلَةً وَ قالَ مُوسی لأَخیهِ هارونَ اخلُفنی فی قَومی وَ اَصلِح وَ لا تَتَّبِع سَبیلَ المُفسدِین.”
کسی که این نماز را بخواند با ثواب حاجیان شریک می شود.
۳- از روز اول تا عصر روزعرفه بعد از نماز صبح و پیش از مغرب دعایی که از امام صادق علیه السلام روایت شده، خوانده شود.
” اللهم هذه الایام التی فضلتها علی الایام….
۴- در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل از جانب خدای تعالی برای حضرت عیسی علیه السلام هدیه آورده، خوانده شود.
” اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له…”.
۵- در هر روز از این دهه تهلیلاتی را که از حضرت علی علیه السلام روایت شده را بخواند.
”لا اله الا الله عدد اللیالی و الدهور ….
6ـ امام صادق (علیه السلام) مى فرماید: پدرم حضرت امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذى الحجّه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن:
در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مى خوانى، پس از آن این آیه (آیه 142 سوره اعراف) را مى خوانى:
وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً، وَ أَتْمَمْناها بَعَشْر، فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ
و ما با موسى سى شب وعده گذاشتیم سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم به این ترتیب میعاد پروردگارش (با او)
أَرْبَعینَ لَیْلَةً، وَ قالَ مُوسى لاَِخیهِ هارُونَ اخْلُفْنى فى قَوْمى، وَ أَصْلِـحْ
چهل شب تمام شد و موسى به برادرش هارون گفت: جانشین من در میان قومم باش و (آنها را) اصلاح کن
وَلا تَتَّبِعْ سَبیـلَ الْمُفْسِـدینَ.
و از روش مفسدان پیروى منما.
اگر چنین کنى، در ثواب حاجیان، و اعمال حجّ آنها شریک مى شوى.( اقبال، صفحه 317)

اعمال روز اول
۱- روزه که ثواب روزه هشتاد ماه را دارد.
۲- خواندن نماز حضرت فاطمه علیها السلام توصیه شده است که دو نماز دو رکعتی است و در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه توحید خوانده شود. و بعد از سلام تسبیحات آن حضرت گفته شود و بعد دعای ذیل خوانده شود:
” سبحان ذی العزّ الشامِخِ المُنیف، سبحانَ ذِی الجَلالِ الباذِخِ العظیم، سبحانَ ذی المُلکِ الفاخِرِ القدیم، سُبحانَ مَن یری اَثَرَ النَملَةِ فی الصَّفا ، سُبحانَ مَن یری وَقعَ الطَّیرِ فی الهَواءِ، سُبحانَ مَن هُوَ هکَذا وَلا هکذا غیره.”
۳- پیش از زوال دو رکعت نماز، در هر رکعت حمد یک مرتبه، و هر یک از توحید، آیة الکرسی و قدر ده مرتبه خوانده شود.
۴- هر کس از ظلم ظالمی می ترسد در این روز بگوید:
” حَسبی حَسبی حَسبی مِن سُوالی عِلمُکَ بِحالی.”
تا خدای متعال او را از شر ظالم کفایت کند.
گفته شده که روز اول ذی الحجه روز میلاد حضرت ابراهیم (ع) پیامبر بت شکن و ازدواج حضرت فاطمه(س) با حضرت علی(ع) است.

روز هشتم
روز ترویه است و روزه اش فضیلت دارد و روایت شده که کفاره شصت سال است.

شب نهم
این شب از لیالی متبرک وشب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است . کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد، اجر صد و هفتاد سال عبادت را دارد. برای این شب اعمالی ذکر شده است:
۱- روایت شده که دعای ذیل خوانده شود که هر کس آن را در شب عرفه یا در شبهای جمعه بخواند، خداوند او را بیامرزد.
اللهم یا شاهد کل نجوی….
۲- هزار مرتبه تسبیحات زیر گفته شود.
”سُبحانَ الذَی فی السماءِ عرشُهُ، سُبحانَ الذَی فی الارضِ حُکمُهُ، سُبحانَ الذی فی القُبُور قَضاؤُهُ، سبحان الذی فی البَحرِسَبیلُهُ، سبحان الذی فی النارسُلطانُهُ، سبحان الذی فی الجَنَّةِ رَحمَتُهُ، سبحان الذی فی القِیامَةِ عَدلُهُ، سبحان الذی رَفَعَ السَّماءَ، سبحان الذی بَسَطَ الاَرضَ ، سبحان الذی لا مَلجَاَ وَ لا مَنجا مِنهُ اِلاّ الیه.”
۳- دعای اللهم من تَعََّبَا وَ تَهَیا وَ اَعَدَّو استـَعدَّ لِوِفادةٍ… که در اعمال شب و روز جمعه نیز وارد شده، خوانده شود.
۴- زیارت امام حسین علیه السلام.

روز نهم (روزعرفه)
اعمال روز عرفه
روزعرفه از اعیاد عظیمه است اگر چه به اسم عید نامیده نشده است. آن روز، روزی است که خداوند بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر از دیگر اوقات خواهد بود.
روایت شده که در روزعرفه ای امام سجاد علیه السلام صدای سائلی را شنید که از مردم کمک می خواست. امام به او فرمود: وای بر تو آیا در چنین روزی از غیر خدا سوال می کنی؟ حال آن که در این روز فضل خدا حتی شامل بچه های به دنیا نیامده نیز می شود. برای این روز اعمالی ذکر کرده اند:
۱- غسل.
۲- زیارت امام حسین علیه السلام که برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد می باشد. اگر کسی توفیق یابد که در این روز به حرم امام تشرف پیدا نماید ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست.
۳- بعد از نماز عصر پیش از خواندن دعای روز عرفه، در زیر آسمان دو رکعت نماز به جای آورده و نزد خداوند به گناهان خود اعتراف نماید. دررکعت اول بعد از حمد، توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره کافرون بخواند.
۴- روزه این روز برای کسی که ضعف پیدا نکند و روزه اش مانع از انجام اعمال نشود مستحب است.
۵- تسبیحاتی که در اعمال شب عرفه ذکر شد، خوانده شود. و پس از آن ذکر ” سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر” صد مرتبه، سوره توحید صد مرتبه، آیة الکرسی صد مرتبه و صلوات صد مرتبه گفته شود و پس از آن اذکار “لا اله الا الله وحده لا شریک له له الملک وله الحمد یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو حی لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شی قدیر، استغفرالله الذی لا اله الا هوالحی القیوم و اتوب الیه ، یا الله، یا رحمن، یا رحیم، یا بدیع السموات و الارض یا ذالجلال و الاکرام ، یا حی یا قیوم، یا حنان یا منان، یا لا اله الا انت، امین” ، هر کدام ده مرتبه گفته شود و بعد از آن دعای اللهم انی اسئلک یا من هو اقرب الی من حبل الورید یا من یحول بین المرء و قلبه یا من هو باالمنظر الأعلی و بالافق المبین یا من هوالرحمن علی العرش استوی یا من لیس کمثله شی و هو السمیع البصیر اسئلک ان تصلی علی محمد و ال محمد را بخوان و حاجت خود را از خداوند طلب نما.
۶- صلواتی از امام صادق علیه السلام روایت شده که باعث سرور اهل بیت علیهم السلام می شود. “اللهم یا اجود من اعطی….
۷- خواندن دعا “ام داود” که در اعمال نیمه رجب ذکر گردیده است.
۸- تسبیح زیر گفته شود که ثواب آن قابل شمارش نیست.
سبحان الله قبل کل احد و سبحان الله بعد کل احد….
۹- خواندن دعایی که امام حسین علیه السلام در روز عرفه در عرفات خواندند.
“الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع….
۱۰- خواندن زیارت جامعه کبیره نیز در این روز سفارش شده است.

شب دهم
از لیالی متبرکه است و از آن چهار شبی است که احیاء آنها مستحب است و درهای آسمان در این شب باز است و زیارت امام حسین علیه السلام در این شب، سفت است. و دعای “یا دائم الفضل علی البریة، یا باسط الیدین بالعطیة، یا صاحب المواهب السنیة صلی علی محمد و اله خیر الوری سجیة و اغفرلنا یا ذاالعلی فی هذه العشیة”، در این شب خوانده شود.

روز دهم (عید قربان)
اعمال روز عید قربان
۱- غسل در این روز که سنت موکد است.
۲- نماز عید قربان.
۳- خواندن دعای چهل و هشتم از صحیفه سجادیه که اول آن اللهم هذا یوم مبارک است. و نیز خواندن دعای چهل و ششم که با عبارت یا من یرحم من لا یرحمهُ العباد آغاز می شود.
۴- دعای ندبه خوانده شود.
۵- قربانی کردن.
۶- تکرار تکبیرات زیر بعد از نمازها.
الله اکبر الله اکبر و لااله الا الله والله اکبر الله اکبر ولله الحمدالله اکبرعلی ما هدانا الله اکبر علی ما رزقنا من بهیمةِ الانعام و الحمدُالله علی ما ابلانا.

روز هجدهم (عید غدیر)
۱- غسل
۲- روزه که کفاره شصت سال گناه است.
۳- زیارت حضرت علی علیه السلام .
۴- دو رکعت نماز خوانده شود و پس از آن به سجده رفته و صد مرتبه شکر خدا گفته شود، سپس سر از سجده برداشته و دعای زیر خوانده شود:
“اللهم انی اسئلک بانّ لک الحمد وحدَکَ لا شریک لک… و در انتهای دعا سر به سجده نهاده و صدمرتبه الحمدلله و صدمرتبه شکراًلله گفته شود.
هر کس این عمل را انجام دهد ثواب کسی را دارد که در روز عید غدیر نزد پیامبر اکرم (ص) حاضر شده و با آن حضرت بیعت کرده باشد.
۵- پیش از زوال دو رکعت نماز به جا آورد و در هر رکعت بعد از حمد، سوره توحید و آیة الکرسی و سوره قدر را ده مرتبه بخواند.
۶- دعای ندبه خوانده شود.
۷- خواندن دعای اللهم انی اسئلک بحق محمد نبیک و علی ولیک… خوانده شود.
۸- مومنین در هنگام ملاقات یکدیگر بگویند:
” الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمومنین و الائمة علیهم السلام .
۹- ذکر ” الحمدلله الذی جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه السلام ” ، صد مرتبه گفته شود .
۱۰- ایجاد عقد اخوت.

[b]روز بیست و چهارم (مباهله)
برای روز مباهله اعمالی توصیه شده است:
۱- غسل
۲- روزه
۳- خواندن دعایی که از امام صادق علیه السلام روایت شده است:
” اللهم انی اسئلک من بهائکَ بِابهاهُ و کل بهائک بهی….

روز آخر
ماه ذیحجه آخرین ماه سال قمری است که برای روز آخر آن عملی سفارش شده است. که دو رکعت نماز، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید و آیة الکرسی هر یک ده مرتبه خوانده شود و بعد از نماز بگوید: ” اللهمَّ ما عملت فی هذه السنة من عمل نَهَیتَنی عَنهُ و لَم تَرضَهُ وَ نَسیتُهُ وَ لَم تَنسَهُ وَ دَعَوتَنی الی التَّوبَةِ بَعدَ اجتِرائی عَلیکَ اللهمَّ فَانّی اَستَغفِرُکَ مِنهُ فَاغفِرلی وَ ما عَمِلتُ مِن عَمَلٍ یقَرِّبُنی اِلیکَ فَاقبَلهُ مِنّی وَ لا تَقطَع رَجائی مِنکَ یا کریم.”
وقتی فرد این دعا را خواند شیطان گوید: وای بر من هر چه در حق این فرد، در این سال سختی کشیدم، همه را با این دعا خراب کرد، و شهادت می دهد که او سال گذشته را به خیر ختم نمود.
التماس دعا از تمام دوستان

سلام ما به رخ انور امام جواد / درود ما، به تن اطهر امام جواد
سر لوحه دفتر رشاد است جواد

در جود و سخا کسی به پایش نرسد / چون مظهر جود حق جواد است، جواد

می زنم امروز در کوی توَلاّیت قدم / تا بگیری دست این افتاده را فردا جواد