ماه ذی الحجه از ماه های مقدس و شریف در نزد مسلمانان است. وقتی این ماه فرا می رسید مسلمانان اهتمام ویژه ای به عبادت داشتند به خصوص در دهه اول ماه ذی الحجه که در احادیث پیامبر(ص) بر فضیلت آن تاکید شده است. چنان که رسول ا… در حدیثی می فرمایند: «عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی محبوب تر از دهه اول ذی الحجه نیست.». در بعضى از روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است (تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 419) و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
برای این که بتوانیم بهره ای از این ایام عزیز ببریم به ذکر اعمال آن می پردازیم.
دهه اول این ماه ” ایام معلومات” نام دارد که در قرآن کریم ذکر آن شده است. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی نزد حق تعالی محبوب تر از این دهه نیست. برای این دهه اعمالی ذکر شده است:
۱- روزه گرفتن ۹ روز اول این دهه که ثواب روزه تمام عمر را دارد.
۲- در تمام شبهای این دهه، ما بین نماز مغرب و عشاء دو رکعت نماز خوانده شود که در هر رکعت بعد از حمد یک بار آیه ” وَ واعَدنا مُوسی ثَلاثینَ لَیلَةً وَ اَتمَمناها بِعَشرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ اَربَعینَ لَیلَةً وَ قالَ مُوسی لأَخیهِ هارونَ اخلُفنی فی قَومی وَ اَصلِح وَ لا تَتَّبِع سَبیلَ المُفسدِین.”
کسی که این نماز را بخواند با ثواب حاجیان شریک می شود.
۳- از روز اول تا عصر روزعرفه بعد از نماز صبح و پیش از مغرب دعایی که از امام صادق علیه السلام روایت شده، خوانده شود.
” اللهم هذه الایام التی فضلتها علی الایام….
۴- در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل از جانب خدای تعالی برای حضرت عیسی علیه السلام هدیه آورده، خوانده شود.
” اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له…”.
۵- در هر روز از این دهه تهلیلاتی را که از حضرت علی علیه السلام روایت شده را بخواند.
”لا اله الا الله عدد اللیالی و الدهور ….
6ـ امام صادق (علیه السلام) مى فرماید: پدرم حضرت امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذى الحجّه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن:
در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مى خوانى، پس از آن این آیه (آیه 142 سوره اعراف) را مى خوانى:
وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً، وَ أَتْمَمْناها بَعَشْر، فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ
و ما با موسى سى شب وعده گذاشتیم سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم به این ترتیب میعاد پروردگارش (با او)
أَرْبَعینَ لَیْلَةً، وَ قالَ مُوسى لاَِخیهِ هارُونَ اخْلُفْنى فى قَوْمى، وَ أَصْلِـحْ
چهل شب تمام شد و موسى به برادرش هارون گفت: جانشین من در میان قومم باش و (آنها را) اصلاح کن
وَلا تَتَّبِعْ سَبیـلَ الْمُفْسِـدینَ.
و از روش مفسدان پیروى منما.
اگر چنین کنى، در ثواب حاجیان، و اعمال حجّ آنها شریک مى شوى.( اقبال، صفحه 317)

اعمال روز اول
۱- روزه که ثواب روزه هشتاد ماه را دارد.
۲- خواندن نماز حضرت فاطمه علیها السلام توصیه شده است که دو نماز دو رکعتی است و در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه توحید خوانده شود. و بعد از سلام تسبیحات آن حضرت گفته شود و بعد دعای ذیل خوانده شود:
” سبحان ذی العزّ الشامِخِ المُنیف، سبحانَ ذِی الجَلالِ الباذِخِ العظیم، سبحانَ ذی المُلکِ الفاخِرِ القدیم، سُبحانَ مَن یری اَثَرَ النَملَةِ فی الصَّفا ، سُبحانَ مَن یری وَقعَ الطَّیرِ فی الهَواءِ، سُبحانَ مَن هُوَ هکَذا وَلا هکذا غیره.”
۳- پیش از زوال دو رکعت نماز، در هر رکعت حمد یک مرتبه، و هر یک از توحید، آیة الکرسی و قدر ده مرتبه خوانده شود.
۴- هر کس از ظلم ظالمی می ترسد در این روز بگوید:
” حَسبی حَسبی حَسبی مِن سُوالی عِلمُکَ بِحالی.”
تا خدای متعال او را از شر ظالم کفایت کند.
گفته شده که روز اول ذی الحجه روز میلاد حضرت ابراهیم (ع) پیامبر بت شکن و ازدواج حضرت فاطمه(س) با حضرت علی(ع) است.

روز هشتم
روز ترویه است و روزه اش فضیلت دارد و روایت شده که کفاره شصت سال است.

شب نهم
این شب از لیالی متبرک وشب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است . کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد، اجر صد و هفتاد سال عبادت را دارد. برای این شب اعمالی ذکر شده است:
۱- روایت شده که دعای ذیل خوانده شود که هر کس آن را در شب عرفه یا در شبهای جمعه بخواند، خداوند او را بیامرزد.
اللهم یا شاهد کل نجوی….
۲- هزار مرتبه تسبیحات زیر گفته شود.
”سُبحانَ الذَی فی السماءِ عرشُهُ، سُبحانَ الذَی فی الارضِ حُکمُهُ، سُبحانَ الذی فی القُبُور قَضاؤُهُ، سبحان الذی فی البَحرِسَبیلُهُ، سبحان الذی فی النارسُلطانُهُ، سبحان الذی فی الجَنَّةِ رَحمَتُهُ، سبحان الذی فی القِیامَةِ عَدلُهُ، سبحان الذی رَفَعَ السَّماءَ، سبحان الذی بَسَطَ الاَرضَ ، سبحان الذی لا مَلجَاَ وَ لا مَنجا مِنهُ اِلاّ الیه.”
۳- دعای اللهم من تَعََّبَا وَ تَهَیا وَ اَعَدَّو استـَعدَّ لِوِفادةٍ… که در اعمال شب و روز جمعه نیز وارد شده، خوانده شود.
۴- زیارت امام حسین علیه السلام.

روز نهم (روزعرفه)
اعمال روز عرفه
روزعرفه از اعیاد عظیمه است اگر چه به اسم عید نامیده نشده است. آن روز، روزی است که خداوند بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر از دیگر اوقات خواهد بود.
روایت شده که در روزعرفه ای امام سجاد علیه السلام صدای سائلی را شنید که از مردم کمک می خواست. امام به او فرمود: وای بر تو آیا در چنین روزی از غیر خدا سوال می کنی؟ حال آن که در این روز فضل خدا حتی شامل بچه های به دنیا نیامده نیز می شود. برای این روز اعمالی ذکر کرده اند:
۱- غسل.
۲- زیارت امام حسین علیه السلام که برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد می باشد. اگر کسی توفیق یابد که در این روز به حرم امام تشرف پیدا نماید ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست.
۳- بعد از نماز عصر پیش از خواندن دعای روز عرفه، در زیر آسمان دو رکعت نماز به جای آورده و نزد خداوند به گناهان خود اعتراف نماید. دررکعت اول بعد از حمد، توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره کافرون بخواند.
۴- روزه این روز برای کسی که ضعف پیدا نکند و روزه اش مانع از انجام اعمال نشود مستحب است.
۵- تسبیحاتی که در اعمال شب عرفه ذکر شد، خوانده شود. و پس از آن ذکر ” سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر” صد مرتبه، سوره توحید صد مرتبه، آیة الکرسی صد مرتبه و صلوات صد مرتبه گفته شود و پس از آن اذکار “لا اله الا الله وحده لا شریک له له الملک وله الحمد یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو حی لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شی قدیر، استغفرالله الذی لا اله الا هوالحی القیوم و اتوب الیه ، یا الله، یا رحمن، یا رحیم، یا بدیع السموات و الارض یا ذالجلال و الاکرام ، یا حی یا قیوم، یا حنان یا منان، یا لا اله الا انت، امین” ، هر کدام ده مرتبه گفته شود و بعد از آن دعای اللهم انی اسئلک یا من هو اقرب الی من حبل الورید یا من یحول بین المرء و قلبه یا من هو باالمنظر الأعلی و بالافق المبین یا من هوالرحمن علی العرش استوی یا من لیس کمثله شی و هو السمیع البصیر اسئلک ان تصلی علی محمد و ال محمد را بخوان و حاجت خود را از خداوند طلب نما.
۶- صلواتی از امام صادق علیه السلام روایت شده که باعث سرور اهل بیت علیهم السلام می شود. “اللهم یا اجود من اعطی….
۷- خواندن دعا “ام داود” که در اعمال نیمه رجب ذکر گردیده است.
۸- تسبیح زیر گفته شود که ثواب آن قابل شمارش نیست.
سبحان الله قبل کل احد و سبحان الله بعد کل احد….
۹- خواندن دعایی که امام حسین علیه السلام در روز عرفه در عرفات خواندند.
“الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع….
۱۰- خواندن زیارت جامعه کبیره نیز در این روز سفارش شده است.

شب دهم
از لیالی متبرکه است و از آن چهار شبی است که احیاء آنها مستحب است و درهای آسمان در این شب باز است و زیارت امام حسین علیه السلام در این شب، سفت است. و دعای “یا دائم الفضل علی البریة، یا باسط الیدین بالعطیة، یا صاحب المواهب السنیة صلی علی محمد و اله خیر الوری سجیة و اغفرلنا یا ذاالعلی فی هذه العشیة”، در این شب خوانده شود.

روز دهم (عید قربان)
اعمال روز عید قربان
۱- غسل در این روز که سنت موکد است.
۲- نماز عید قربان.
۳- خواندن دعای چهل و هشتم از صحیفه سجادیه که اول آن اللهم هذا یوم مبارک است. و نیز خواندن دعای چهل و ششم که با عبارت یا من یرحم من لا یرحمهُ العباد آغاز می شود.
۴- دعای ندبه خوانده شود.
۵- قربانی کردن.
۶- تکرار تکبیرات زیر بعد از نمازها.
الله اکبر الله اکبر و لااله الا الله والله اکبر الله اکبر ولله الحمدالله اکبرعلی ما هدانا الله اکبر علی ما رزقنا من بهیمةِ الانعام و الحمدُالله علی ما ابلانا.

روز هجدهم (عید غدیر)
۱- غسل
۲- روزه که کفاره شصت سال گناه است.
۳- زیارت حضرت علی علیه السلام .
۴- دو رکعت نماز خوانده شود و پس از آن به سجده رفته و صد مرتبه شکر خدا گفته شود، سپس سر از سجده برداشته و دعای زیر خوانده شود:
“اللهم انی اسئلک بانّ لک الحمد وحدَکَ لا شریک لک… و در انتهای دعا سر به سجده نهاده و صدمرتبه الحمدلله و صدمرتبه شکراًلله گفته شود.
هر کس این عمل را انجام دهد ثواب کسی را دارد که در روز عید غدیر نزد پیامبر اکرم (ص) حاضر شده و با آن حضرت بیعت کرده باشد.
۵- پیش از زوال دو رکعت نماز به جا آورد و در هر رکعت بعد از حمد، سوره توحید و آیة الکرسی و سوره قدر را ده مرتبه بخواند.
۶- دعای ندبه خوانده شود.
۷- خواندن دعای اللهم انی اسئلک بحق محمد نبیک و علی ولیک… خوانده شود.
۸- مومنین در هنگام ملاقات یکدیگر بگویند:
” الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمومنین و الائمة علیهم السلام .
۹- ذکر ” الحمدلله الذی جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه السلام ” ، صد مرتبه گفته شود .
۱۰- ایجاد عقد اخوت.

[b]روز بیست و چهارم (مباهله)
برای روز مباهله اعمالی توصیه شده است:
۱- غسل
۲- روزه
۳- خواندن دعایی که از امام صادق علیه السلام روایت شده است:
” اللهم انی اسئلک من بهائکَ بِابهاهُ و کل بهائک بهی….

روز آخر
ماه ذیحجه آخرین ماه سال قمری است که برای روز آخر آن عملی سفارش شده است. که دو رکعت نماز، در هر رکعت حمد یک مرتبه و سوره توحید و آیة الکرسی هر یک ده مرتبه خوانده شود و بعد از نماز بگوید: ” اللهمَّ ما عملت فی هذه السنة من عمل نَهَیتَنی عَنهُ و لَم تَرضَهُ وَ نَسیتُهُ وَ لَم تَنسَهُ وَ دَعَوتَنی الی التَّوبَةِ بَعدَ اجتِرائی عَلیکَ اللهمَّ فَانّی اَستَغفِرُکَ مِنهُ فَاغفِرلی وَ ما عَمِلتُ مِن عَمَلٍ یقَرِّبُنی اِلیکَ فَاقبَلهُ مِنّی وَ لا تَقطَع رَجائی مِنکَ یا کریم.”
وقتی فرد این دعا را خواند شیطان گوید: وای بر من هر چه در حق این فرد، در این سال سختی کشیدم، همه را با این دعا خراب کرد، و شهادت می دهد که او سال گذشته را به خیر ختم نمود.
التماس دعا از تمام دوستان

متن کامل نامه آقاي قاضي به همراه ترجمه اشعار عربي به نقل از جلد نخست کتاب آيت الحق است که مورد اشاره رهبر انقلاب قرار گرفت.

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين، والصلاة و السلام علي الرسول المبين و وزيره الوصي الامين، و ابنائهما الخلفاء الراشدين، و الذرية الطاهرين و الخلف الصالح و الماء المعين، صلي الله و سلم عليهم اجمعين. تنبّه فَقَد وافَتکم الاشهرُ الحُرُم

تيقّظ لکي تزدادَ في الزاد و اغتنم

بيدار باش که ماه هاي حرام فرا رسيده اند؛ شب زنده داري کن تا بيشتر بهره مند شوي و فرصت ها را غنيمت بدان.

فقم في ليالي ها و صم من نهارها

لِشُکر إله تمّ في لطفه و عم

شب ها بيدار شو و روز ها روزه داري کن، براي سپاس از خدائي که نعمت و لطف او فراگير بوده است.

و لاتهجعن في الليل إلااقله

تهجّد و کم صبّ من الليل لم ينم

فقط اندکي از شب را بخواب و بقيه را در بيداري باش، (ايشان را روش خواب چنين بود که چندين بار تا صبح برمي خاستند و نماز مي خواندند و بار آخر نمازهاي شفع و وتر و فريضه را انجام مي دادند)وچه بسيارعاشقاني که شب ها نمي خوابند.

و رتّل کتاب الحق و اقراه ماکثا

باحسن صوت نوره يشرق الظلم

کتاب خدا را تلاوت نما و آن را با تامل قرائت کن، با بهترين صدا ها که نور آن تاريکي ها را روشن مي گرداند.

فلم تحظ بل لم يحظ قط بمثله

و اخطا من غير الذي قلته زعم

نه تو و نه ديگران هرگز مانند آن را نخواهند يافت و هرکس غير از اين گويد در اشتباه است.
و سلّم علي اصل القرآن و فصله

بقية آل اللّه کن عبده السّلم

بر قرآن و آنان که بدان عمل کرده و آن را تشريح نمودند، اين وابستگان به خدا، درود فرست و بنده خدا باش.

فمن دان للرحمن في غير حبهم

فقد ضل في إنکاره اعظم النعم

هرکس بخواهد بدون عشق ورزيدن به خاندان نبوت (عليهم السلام) به خدا نزديک شود، به خاطر ناديده گرفتن بزرگترين نعمت خداوند متعال حتماً گمراه شده است.
فحبّهم حبّ الإله استعذ بهم

هم العروة الوثقي فبالعروة اعتصم

عشق به ايشان عشق به خداست، پس به آنان پناه ببر، آنهاريسمان مستحکم هستند، پس به اين ريسمان چنگ بزن

و لاتک باللاهي عن القول و اعتبر

معانيه کي ترقي إلي ارفع القمم

از قرآن غافل مباش و از معاني آن پند و درس بگير تا به قله ها وجايگاه هاي رفيع برسي. عليک بذکر اللّه في کل حالة

و لاتن فيه لاتقل کيف ذا و کم

در هر حالي ذکر خداي گوي و هرگز ترديد به خود راه مده.

فهذا حمي الرحمن فادخل مراعيا

لحرماته في ها و عظّمه و التزم

که آن ها (ماههاي) رحمت خداوندي اند، پس با حفظ حرمت بر آن ها وارد شو و آن ها را بزرگ شمار و خود را بر آن ها متعهد دان.

فمن يعتصم باللّه يهد صراطه

فإن قلت ربي اللّه يا صاح فاستقم

هرکس به خداي متعال متوسل شود، به راه راست او هدايت خواهد شد، دوست من! هرگاه الله را پروردگار خود خواندي ديگر استوار باش (و به راه خود ادامه بده).
خداوند متعال فرمايد: «وَ مَنْ يعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ هُدِي إِلي صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» (هرکس به دين خدا متمسک شود محققاً به راه مستقيم هدايت يافته است) (آيه ١٠١ آل عمران)؛ و فرمود: «وَ اِسْتَقِمْ کما اُمِرْتَ»؛ و فرمود: «إِنَّ اَلَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ اَلْمَلائِکةُ» (آنان که گفتند خداي يکتا است و بر اين ايمان ماندند فرشتگان بر آنان نازل مي شوند) (آيه ٣٠ فصلت)
برادران عزيز! هوشيار باشيد-خداوند شما را توفيق طاعت دهد-که وارد ماه هاي حرام مي شويم؛ نعمت هاي خداوند بر ما چه بزرگ و کامل است؛ آنچه-قبل از هر چيز- بر ما واجب است توبه اي همراه با شرط و شروط مخصوص به خود و نمازهاي معروف به آن و آنگاه دوري جستن از گناهان کبيره و صغيره در حد توان است.

پس شب جمعه-در شب جمعه يا روز آن-يا روز يکشنبه نماز توبه را به پا داريد و سپس آن را روز يکشنبه دوم ماه تکرار کنيد. (شايد در آن هنگام روز يکشنبه با دوم ماه مصادف بوده است-مترجم)
سپس مراقبت صغري و مراقبت کبري، محاسبه و معاقبه را به آنچه شايسته تر است و آن طريق که بهتر است انجام مي دهيد، که در آن ها يادآوري و تذکر است براي کساني که خواهان يادآوري و داراي ترس مي باشند؛ سپس از صميم قلب نيت کنيد و بيماري هاي گناهان خود را معالجه نماييد و به وسيله استغفار نابساماني هاي درون خود را سامان دهيد.

و بپرهيزيد از هتک حرمت ها. زيرا هرکس چنين کند، اگرچه خداوند کريم او را هتک نکند، اما از او هتک حرمت خواهد شد.

چگونه مي توان دلي را که شک و شبهه پريشان نموده است ر ها کرد و آن را به راه راست هدايت نمود و آن را از سرچشمه زلال سيراب کرد؛ بايد از خدا کمک بگيريم که اوست بهترين ياري دهنده.

۱- خود را به انجام فرائض در بهترين اوقات آن، با نوافل آنکه مجموعاً پنجاه و يک رکعت مي شود، مکلف نمائيد. و اگر ممکن نشد چهل و چهار رکعت بخوانيد. و هرگاه گرفتاري هاي دنيوي شما را مشغول داشت اين نبايد کمتر از نماز (اوابين) که همان هشت رکعت نافله ظهر است، باشد.
۲- نوافل را بجا آور مخصوصاً نماز شب را که چاره از آن نيست. عجب مي دارم از آن کس که کمال مي طلبد اما شب زنده داري نمي کند. سراغ نداريم که کسي بدون آن به کمالاتي رسيده باشد.
۳- قرآن کريم را با صداي نيکو و حزن انگيز به هنگام شب تلاوت نماييد که شراب مومن است.
۴- وردهاي معمول را که همواره در اختيار شما است انجام دهيد و سجده معروفه را از پانصد تا يک هزار ملازم باشيد.

۵- همچنين به زيارت هرروزه حرم مبارک حضرت علي (عليه السلام) -براي کساني که مجاور هستند-و رفتن هرچه بيشتر به مساجد معظمه و ساير مساجد ملتزم شويد، که حالت مومن در مساجد مانند ماهي است در آب.

۶- و هرگز بعد از نمازهاي واجب تسبيح حضرت صديقه (صلوات الله عليها) را ترک نکنيد که آن ذکر کبير است و لااقل در هر مجلسي يک دوره آن ترک نشود.

۷- و دعاي فرج جهت ظهور حضرت حجت (صلوات الله عليه)، به هنگام قنوت وتر بعد از نوافل شب و بلکه در هر روز و در همه دعاها، از ضروريات است.

۸- خواندن زيارت جامعه-منظور جامعه کبيره است-در هر روز جمعه از ديگر ضروريات است.
۹- تلاوت قرآن کريم کمتر از يک جزء نباشد.

۱۰- دوستان نيکوکار را زياد ملاقات کنيد، که آنان برادران راه و همراهان تنگه ها هستند.
۱۱- و اهل قبور را به هنگام روز، يک در ميان، زيارت کنيد؛ شب به زيارت قبور نرويد.
ما را چه به دنيا که مغرور بدارد ما را؛ آن ما را گرفتار نموده و به خود مي کشاند، در حالي که از آن ما نيست. طوبي و خوشي دائم براي کساني که بدن هاي آن ها در عالم خاکي است اما دلهايشان در لاهوت (يعني در عالم احديت و عزّ پروردگار) است؛ آنان عده محدودي هستند اما واقعيت و اصالت آن ها بيشتر و افزون تر است.

من آنچه را مي شنويد مي گويم و از خدا آمرزش مي طلبم.
(آخر ج۲ / ١٣۵٧ /ه)

برگرفته از: پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله سيدعلي خامنه اي(