سبک زندگی با هویت، ارزش ها و فرهنگ یک جامعه ارتباط متقابل و دو سویه دارد، بنابراین سبک زندگی یک جامعه بر فرهنگ آن تأثیر می گذارد و همین طور است در مورد تأثیرپذیری سبک زندگی از فرهنگ. غرب همواره جهت تسلط و استعمار بر سایر کشورها و مخصوصاً بلاد اسلامی از عنصر ترویج سبک زندگی غربی و تجدد مآبانه به عنوان استراتژی اصلی خود استفاده کرده و نیروی خود را نیز متمرکز در ایجاد تضاد میان اسلام و مدرنیته کرده است. این سیاست غرب در طول سالیان متمادی با روش های مختلف دنبال شده است؛ از شیوه ی آمرانه ی رضاخانی دیروز گرفته تا جنگ نرم جهان امروز.

جهت مقابله با این استراتژی غرب باید هم عوامل ایجاد تضاد سبک زندگی اسلامی با مدرنیته را شناخت و هم به یافتن طرق راهبردی ایجاد سبک زندگی اسلامی- مدرن پرداخت. مهم ترین نقطه ی اتکای غرب جهت وصول به مقاصدش تخریب نظام معنوی و اخلاقی خانواده با تمرکز بر مسائل زنان است که موجب فروپاشی فرهنگ جامعه می گردد، به طوری که مسلمانان در میان زندگی سنتی اسلامی و اسلامی مدرن سردرگم شوند و سرانجام به سبک مدرن غربی روی آورند.

مفهوم شناسی سبک زندگی: سبک زندگی در رشته ی مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها، مدل ها و الگوهای کنش های هر فرد اطلاق می شود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او و نشان دهنده ی کم و کیف نظام باورها و کنش ها و واکنش های فرد و جامعه باشد. به عبارتی سبک زندگی دلالت بر ماهیت و محتوای روابط، تعاملات و کنش های اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دارد. (noormags.mihanblog.com )
عوامل ایجاد تضاد بین سبک زندگی اسلامی و زندگی مدرن

تغییر هویت زن و مرد: هویت زن و مرد مسلمان؛ نقطه ی استراتژیک تهاجم غرب در عرصه ی جنگ نرم به شمار می رود. اسلام به حفظ نهاد خانواده اهتمام ویژه ای دارد. در یک جمله می توان گفت خانواده شاهراه اصلی رسیدن به پیش رفت و کمال است و همین جایگاه عظیم سبب شده که دشمنان به وسیله ی عوامل مختلف در پی آن باشند که این مسیر را مسدود سازند. دشمن از این راه درصدد است تا با هدف گرفتن خانواده و تقدّس زدایی و از بین بردن کارکردهای آن جلوی پیش رفت جامعه را بگیرد زیرا پیش رفت و سلامت جامعه در گرو خانواده ی سالم است.

یکی از راهبردهای غرب در راستای تغییر سبک زندگی، تضعیف نهاد خانواده به وسیله ی تغییر هویت زنان مسلمان است؛ که با القای زن محوری، تضعیف نقش مرد، تضعیف نقش مادری و همسری، کم ارزش جلوه دادن خانه داری و ارزش مند جلوه دادن مشاغل بیرون از منزل، مصرف زدگی و… ابتدا به تغییر نگرش زنان مسلمان و در نتیجه به تقدس زدایی و سست کردن پایه های خانواده می انجامد. آن ها با درک نقش محوری و اهمیت جایگاه زن در خانواده به خوبی دریافته اند که برای رسیدن به اهداف خود گام اول را باید از این نقطه آغاز کنند. (عسگری پرور، برهان) و چه قدر جای تأسف دارد که آن ها به جملات امیرالمؤمنین علی a که می فرمایند: «جِهَادُ الْمَرْأَه حُسْنُ التَّبَعُّلِ » (کلینی، ج5، ص9) و«فَإِنَّ الْمَرْأَهَ رَیحَانَه وَ لَیسَتْ بِقَهْرَمَانَه» (کلینی، ج5، ص510) جهت دست یابی به اهداف خود دقت کرده اند؛ ولی ما مسلمانان به این سخنان عمیق و گران بها کم تر توجه می کنیم.

ارائه ی مفهومی نادرست از استقلال و اشتغال زنان: از مصادیق تغییر سبک زندگی می توان به تغییر الگوی تأمین معاش در خانواده به تقلید از کشورهای غربی اشاره کرد؛ البته نمی توان ضرورت های جامعه ی امروز را برای حضور زنان در برخی مشاغل زنانه نادیده گرفت؛ اما آنچه در حال حاضر در جامعه ی ما اتفاق می افتد، این است که حتی در مواقع غیرضروری و تنها با این استدلال که زن باید به استقلال مالی برسد تا به مرد وابسته نباشد، به اشتغال بیرون از منزل روی می آورند که این مسأله به خودی خود عامل به وجود آمدن مشکلات بسیاری برای فرد و جامعه خواهد شد. (islamiclife.ir )

نکته ی اساسی این جاست که در مسأله ی اشتغال زنان باید حساب استقلال زنان را از جدایی آنان از خانواده مجزا دانست. اسلام بنا به مصالحی که متوجه خود زن، خانواده و اجتماع است. زحمت کار بیرون از منزل را از دوش زن برداشته و به عهده ی مرد قرار داده است؛ اما متأسفانه می بینیم که اشتغال بیرون از منزل برای زنان ما به عنوان یک ارزش در آمده و در عوض خانه داری و تربیت فرزند به وقت هدر دادن و سوزاندن فرصت های پیش رو تبدیل شده است. در حالی که رسالت اصلی زن در خانه و خانواده تحقق می یابد و کار او در جامعه باید طبق مصالح و نیازهای آن جامعه تنظیم گردد.

تعاملات لجام گسیخته ی میان زن و مرد: تمایز حقوق زن و مرد به تفاوت نوع آفرینش و تفاوت نیازها و توانایی های آن ها برمی گردد. اسلام را می توان اصلی ترین حامی و مدافع حقوق زنان به شمار آورد، زیرا نه تنها حقوق زن در اسلام نادیده گرفته نشده، بلکه در تمامی احکام و دستورات آن ظرافت روح و جسم زن در نظر گرفته شده، مسأله ای که هرگز در نظریه های فمینیستی و به اصطلاح بشر دوستانه ی غرب دیده نشده است.کار آن ها تنها به دست گرفتن پرچم حقوق بشر و ترتیب دادن شعارهای زیبا و فریبنده، اما از درون پوچ و تو خالی است.

حقیقت امر این است که گروهی در سخنرانی ها، در مدارس، و در کتاب ها و مقالات خود، نظر اسلام را درباره ی حقوق و حدود و وظایف زن به صورت غلطی طرح می کنند و همان ها را وسیله ی تبلیغ علیه اسلام قرار می دهند و متأسفانه توده ی اجتماع مسلمان ما با منطق اسلام در این موضوعات به هیچ وجه آشنا نیست. لذا با کمال تأسف افراد زیادی را اعمّ از زن و مرد نسبت به اسلام، بدبین ساخته اند. (مطهری، ج 1، ص40)

خطا در الگوگیری: الگوگیری غلط خانواده ها و جوانان سبب افزایش ناسازگاری بین زن و مرد، مصرف گرایی، تغییر نوع پوشش و… شده است. باید مراقب باشیم تا شیوه های جدید زندگی با فرهنگ دینی ما سازگار باشد و به تغییر و استحاله ی ارزش ها و اعتقادات ما نینجامد. نظریه های دور از عقل و منطق فمینیستی نتیجه ای جز تحقیر زن، کم بود عاطفی، نبود امنیت، به چالش کشیدن مفهوم مادری، افزایش میزان خشونت در خانواده، افزایش آمار طلاق، افزایش کودکان نامشروع، رواج گسترده ی زندگی های مجردی، گسترش هم جنس گرایی و در یک جمله نابودی زن و نابودی انسانیت ندارد. (عسگری پرور، برهان)

تسلیم شدن و فرو رفتن در کام مصرف گرایی: یکی از مهم ترین این مصرف گرایی ها در عرصه و صنعت ساخت و ساز است یعنی رواج معماری های غربی و غیراسلامی. هر چند انسان در ابتدا خالق بناست، اما در ادامه این بناست که بر رفتار و فرهنگ وی و جامعه ای که در آن زندگی می کند تأثیر می گذارد. به عبارت دیگر، معماری هم فرهنگ ساز و هم زاده ی فرهنگ است.

امروزه معماری ایرانی، به دلیل بروز برخی جنبه های از خود بیگانگی، مورد تهاجم فرهنگی غربی واقع شده و این موضوع سبب شده است معماری ایرانی ـ اسلامی در ساختمان های ایرانی بیش از پیش کم رنگ شود. از آن جایی که معماری و سبک خانه نقش مهمی در شکل دهی روابط، خلق و خوی و فرهنگ اهل خانه دارد، کالبد بسیاری از فضاهای شهری و ساختمان ها یکی از زمینه های ظهور فرهنگ غربی و اروپایی را در ایران فراهم کرده است. طرح های برون گرا در مجتمع های ساختمانی، تزئینات نمای ساختمان ها، پنجره های متعدد و بزرگ رو به خیابان و کوچه به جای دیوارهای ساده و بی روزن، که موجب تضعیف حیا می گردد و نیز گم شدن جایگاه معماری عاطفی گذشته و عناصری هم چون ایوان، باغچه، حیاط، حوض، پشت بام و… از جمله مصرف گرایی های جامعه اسلامی ما از فرهنگ غربی است.

تغییر سبک ساده زیستی: مسئله ی مهم دیگر تغییر سبک ساده زیستی است که تا همین چند سال اخیر بر خانواده های ایرانی حاکم بود، اما به تدریج مبدل به زندگی تجملاتی شده است. در این مسأله هم بیش ترین تلاش غرب در تغییر روحیه ی زنان بوده است، زیرا آنان هسته ی اصلی خانواده را تشکیل می دهند و بر نوع نگرش همسر و فرزندان بسیار اثرگذار می باشند؛ هم چنین همین مسأله خود از دلایل اصلی روی آوردن به اشتغال بیرون از منزل است، و به خودی خود سبب به وجود آمدن انحراف های فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی افراد می شود.
راه کارهای دست یابی به سبک زندگی اسلامی و مدرن

اصلاح و هماهنگی ظاهر و باطن: ظاهر و باطن دو حیثیت از یک امر واحدند و نه دو امر مجزا، پس تغییر یکی، تحول آن دیگری و تحول آن، تغییر این است. امیرالمؤمنین a سخنی می فرمایند: «شما و تمام فرزندان و خاندانم و هر که را که نامه ام به او برسد، به تقوی و ترس از خدا، و نظم و ترتیب کارتان سفارش می کنم.» (نهج البلاغه، خطبه ی46، بن میثم) این جمله کلیدی ترین درس سبک زندگی را به ما می آموزد؛ توصیه ی هم زمان و هم ردیف به تقوا و نظم، تجلی این معناست که نظم در زندگی و رعایت نظامات اسلامی از تقوا و پرهیزگاری منشأ می یابد، ظاهر و باطن با هم تحول می پذیرند و بر هم اثر می گذارند؛ بنابراین سودای تحول سبک زندگی انسان نتیجه ای جز تغییر نسبت های نفسانی او در بر نخواهد داشت و صد البته چون جان انسان متوجه امری گردد فعل او ظهور آن توجه خواهد شد. نظم ظاهری حاصل تقوای باطنی است.

طراحی مدل سبک زندگی اسلامی با استفاده از دانش های پشتیبان: طراحی سبک زندگی و الگوی توسعه نیازمند به یک سلسله دانش های پشتیبان است. اگر قرار باشد سبک زندگی اجتماعی تغییر یابد و الگوی رفتار اجتماعی، اشتغال اجتماعی، خوراک، مسکن، پوشاک و روابط اقشار تغییر کند، باید یک سلسله دانش های پشتیبان، فنون، هنرها و مهارت های اصیل اسلامی در خدمت گرفته شوند تا از طریق آن ها سبک زندگی تبدیل به فرهنگ صحیح شود. اگر به دنبال سبک زندگی اسلامی هستیم، دانش های پشتیبان خود، فلسفه ی پشتیبان، هنر پشتیبان و ساختارهای اجتماعی لازم را باید خودمان تولید کنیم و اگر می خواهیم از اسلام الهام بگیریم باید در این مقیاس الهام بگیریم. (rasanews.ir، برگرفته از بیانات حجت الاسلام و المسلمین میرباقری)

نگرش در سبک زندگی و برنامه ریزی برای آن: به سبک زندگی نباید به عنوان یک پازل به هم پیوسته نگریست بلکه باید آن را پدیده ای در حال تحول و تکامل دانست و برایش برنامه ریزی کرد. (rasanews.ir، برگرفته از بیانات حجت الاسلام و المسلمین میرباقری) قرآن کریم نیز با تأکید بر این نکته ی اساسی است که می فرماید: «خداوند نعمت و حال خوب قومی را تغییر نمی دهد، تا آن که ایشان خودشان [طاعت را به معصیت ] تغییر دهند.» (رعد، آیه ی11)

ایجاد سبک زندگی معنوی و توحیدی در برابر سبک زندگی مادی: غربیان به دنبال لیبرالیزم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند و می خواهند ایدئولوژی غربی را که یک ایدئولوژی اومانیستی - لیبرالیستی است در جهان گسترش دهند و رفتار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جوامع و نیز اخلاق، تعلقات و تمایلات ملت ها را مبتنی بر ایدئولوژی مدرن، مهندسی، بازسازی و طراحی کنند؛ اما ایدئولوژی فراگیری که اسلام و قرآن غیر از این است. (rasanews.ir ) اگر بخواهیم کتاب الهی را مبنای آداب و مناسک و سبک زندگی خودمان قرار دهیم باید آن را در همه ی عرصه های حیاط و لایه های زندگی لحاظ کنیم و همه ساحت های زندگی، ساحت های قرآنی باشد، اگر همه ی ساحت های زندگی ما در بستر قرآن واقع شد جزو کسانی می شویم که کلمه ی «لااله الا الله حصنی» را روش و پرورش خود در بستر توحید قرار داده اند. اگر بخواهیم به «کلوا و اشربوا»ی اسلام عمل کنیم و «و لا تسرفوا»ی آن را رها سازیم نتیجه همان می شود که امروز با آن مواجهیم؛ نه زندگی و جامعه را می توان سنتی و اسلامی نامید و نه مدرن و متجدد.

تمدن غرب دارای ایدئولوژی پنهان و یک تمدن همه جانبه ی مبتنی بر ایدئولوژی مدرن و مادی است که همه ی عرصه های زندگی را در بر می گیرد، لذا ما در روند ایجاد سبک زندگی اسلامی مدرن باید در نقطه ی مقابل تمدن غربی بایستیم، یعنی باید سبکی را به وجود آوریم که همه در کلمه ی توحید زندگی کنند، چرا که سبک زندگی قرآنی، زندگی در محیط حیات طیبه و توحید است و باید تمام زندگی ما در محیط ولایت، که حصن الهی است واقع شود. ( rasanews.ir )

به کارگیری عقل در مسیر شناخت نیازهای واقعی: انسان نیازهایی دارد و این نیازها را به گونه ای برآورده می کند و در این میان به آسایش و آرامش نسبی دست می یابد. نیازهای واقعی انسان برای کارکرد دیگری در نهاد بشری تعبیه شده و برآوردن این نیازها هم روش های خود را دارد. به انسان، عقل هدیه شده تا نیازهایش را خود برطرف کند اما همین عقل می تواند به خطا کشیده شود و به جای برطرف کردن نیازهای واقعی، نیازهای کاذبی را تولید کند و برای برطرف کردن این عطش کاذب، نمک را در قالب آب ارائه نماید. مشکل جامعه ی ما این است که عقل و علم در راستای جهان بینی منطبق با هدف هوش مندانه ی جهان، به کار گرفته نمی شوند و ما در مسیری افتاده ایم که برای خرید آسایش بیش تر، آرامش را می فروشیم و به جای پاسخ دادن به نیازهای طبیعی و واقعی، نیازهای کاذب و سراب تولید می کنیم. ( noormags.mihanblog.com )

این که امام سجاد a، از یک طرف واژه ی عفت و آسایش و از طرف دیگر فراخی روزی و آرامش و عافیت را در کنار هم ترتیب داده اتفاقی نیست، بلکه تذکری است برای عقول آگاه و صاحبان اندیشه، که بی عفتی غربی را مایه ی آسایش و نیاز واقعی خود ندانیم؛ و برای به دست آوردن آرامش عافیت خود را قربانی گسترش تصنعی روزی حرام نسازیم: «بار خدایا، دلم را به آنچه در نزد توست آرام و مطمئن نمای و همه ی قصد مرا ویژه ی اعمالی ساز که رضای تو در آن باشد و مرا به کاری برگمار که خاصان درگاهت را بر آن می گماری. چون خردها به غفلت افتند، تو دل مرا به آب طاعت خویش سیراب فرمای و توانگری و عفت و آسایش و بی گزندی و تن درستی و فراخی در روزی و آرامش و عافیت را همه یک جا نصیب من گردان». (صحیفه ی سجادیه، دعای 47)

استفاده از ابزارها در جهت نیل به هدف، نه حمل بدون بهره گیری آن ها:

امروز ابزارها بر ما حکومت می کنند. به جای استفاده درست از ثروت، آن را می پرستیم و به ابزارها سواری می دهیم. در سبک به هم ریخته زندگی امروز ما، سعادتی در میان نیست ثروت بیش تر برای خرید بت های تکنولوژی دیگر است. همین طور است در مورد علوم، مهارت ها و هنرها، که باید در خدمت ایجاد سبک زندگی سعادت مندانه ای باشند که اسلام آموخته است؛ نه آن که تنها حامل آن ها باشیم.

مطالعات بین رشته ای در بررسی سبک زندگی: روان شناسان غربی بسیار زودتر از ایرانیان، نیاز به مطالعه بین رشته ای را تشخیص دادند پرداختن به مطالعه بین رشته ای یعنی انجام مطالعات بر اساس قرآن و دین به صورت جدی ضرورت دارد و باید به مطالعه بین رشته ای قرآن و علوم روز روی آوریم. (noormags.mihanblog.com )

ارائه ی مدلی جامع از سبک زندگی اسلامی و مدرن، در جامعه ی امروز ایران، خصوصاً با توجه به رابطه ی متقابل فرهنگ و سبک زندگی، امری ضروری به نظر می رسد که مورد تأکید مقام معظم رهبری نیز می باشد. جهت دست یابی به این هدف باید از یک سو تعریفی صحیح از سبک زندگی تبیین کرد و از سوی دیگر، با شناسایی عوامل اختلال در سبک زندگی اسلامی که عموماً در اثر جنگ نرم غرب علیه اسلام صورت پذیرفته است، راه کارهایی جهت بنیان نهادن سبک زندگی اسلامی همگام با پیشرفت های جهان امروز معرفی کرد.
منابع:

- قرآن مجید.

- نهج البلاغه.

-صحیفه ی سجادیه.

- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407.

- عسگری پرور، مریم، «سبک زندگی مدرن و افزایش آمار طلاق»، برهان.

- مطهری، مرتضی، مجموعه آثاراستاد شهید مطهری (عدل الهی، ج1)، تهران: صدرا، [بی تا].

noormags.mihanblog.com -

islamiclife.i